Optymalizacja systemu nawożenia fosforem w systemie rolnictwa precyzyjnego
- Źródła, formy i przemiany fosfor w glebie
Zawartość i formy fosforu w glebie. Ogólna zawartość fosforu w warstwie ornej gleb uprawnych waha się najczęściej od 0,03% do 0,15% i zależy od rodzaju skały macierzystej, stopnia jej zwietrzenia oraz zawartości materii organicznej, która zawiera 0,5-0,7%. P. Fosfor ulega akumulacji biologicznej i gromadzi się w większych ilościach w poziomie orno-próchnicznym gleb. Natomiast ilość fosforu tylko w niewielkim stopniu zależy od cech genetycznych gleby. Związki fosforu w glebie występują w formie organicznej i mineralnej. W glebach mineralnych przeciętnie 30-40% fosforu ogólnego znajduje się w związkach organicznych a pozostałe 60-70% w połączeniach mineralnych.
Związki organiczne zawierające fosfor to głównie: fityna i jej pochodne, fosfolipidy, kwasy nukleinowe i inne. Glebowa substancja organiczna zawiera 0,5—0,7% P, a stosunek węgla (C) do azotu (N) i fosforu (P) jest względnie stały i wynosi 122 : 10 : 1,1. Stosunek N : P jest jednak znacznie bardziej zmienny niż stosunek C : N. Wiąże się to z tym, że w odróżnieniu od węgla i azotu źródłem fosforu w substancji organicznej jest skała macierzysta.
Szybkość mineralizacji fosforu organicznego jest na ogół skorelowana z szybkością mineralizacji azotu i uwalniania się CO2. Również ilości C, N, P ulegających mineralizacji są proporcjonalne do zawartości tych pierwiastków w glebowej substancji organicznej.
Fosfor w glebie może także ulegać procesowi immobilizacji. Równowaga procesów immobilizacji – mineralizacji P występuje wówczas, gdy stosunek C : P wynosi 200-300 : 1, a zawartość fosforu w substancji organicznej około 0,2% . Jeśli stosunek C : P wynosi < 200 : 1, zachodzi mineralizacja netto, a jeżeli > 300 : 1, to immobilizacja netto fosforu. Pewna ilość organicznych związków fosforu występuje w roztworze glebowym. Fosfor organiczny może stanowić 20-90% rozpuszczalnych związków tego składnika.
Ze względu na dostępność fosforu dla roślin wyróżnia się trzy formy tego składnika w glebie i zachodzące pomiędzy nimi przemiany:
- fosfor aktywny. Występuje on w roztworze glebowym, na który składają się jony pochodzące z dysocjacji kwasu ortofosforowego: PO4 3- , HPO4 2- , H2PO4 – . W warunkach glebowych o pH 4,5- 7,0 przeważają w roztworze glebowym jony H2PO4 – , które są bezpośrednio pobierane przez korzenie roślin.
- fosfor ruchomy. Najczęściej są to związki rozpuszczalne w słabych kwasach takie jak: świeżo strącone bezpostaciowe fosforany glinu i żelaza (AlPO4, FePO4), wodorofosforany wapnia i magnezu (CaHPO4, MgHPO4), fosforan ośmiowapniowy Ca4H(PO4)3·3H2O, wiwianit Fe3(PO4)2·8H2O, fosfor zasorbowany na powierzchni uwodnionych tlenków glinu i żelaza, minerałów ilastych, substancji organicznej oraz cząsteczkach CaCO3. Należą tu także niektóre związki organiczne takie jak fityniany wapnia występujące przy odczynie słabo kwaśnym, obojętnym i alkalicznym czy fityniany glinu i żelaza występujące przy odczynie kwaśnym, oraz kwasy nukleinowe. Ilość tego fosforu stanowi około 10% w stosunku do całkowitej zawartości.
- fosfor zapasowy. Mogą to być różnego rodzaju apatyty( np. Ca10(PO4)6(OH)2, Ca10(PO4)6F2, Ca10(PO4)6Cl2 ), waryscyt AlPO4 2H2O, strengit FePO4 2H2O, fosforyty (Ca3(PO4)2 i in.
W warunkach ciągłej produkcji roślinnej, ilość fosforu wodno-rozpuszczalnego musi być uzupełniana dla utrzymania w miarę stałego poziomu składnika w glebie i podniesienia jego zasobności, szczególnie w glebach o niskiej zawartości P. Zawartość P w roztworze glebowym jest niska, rzadko przekracza 0,01mg·dm-3 i jest niewystarczająca do pokrycia potrzeb szczególnie wysoko plonujących roślin, które pobierają rocznie fosfor w ilości od 10 do 30 kg·ha-1 . Wprowadzenie nawozów naturalnych bądź mineralnych do gleby jest podstawowym warunkiem zachowania potencjału plonowania gleb uprawnych w dłuższym przedziale czasu.
W skali kraju należy jednak uwzględnić duże zróżnicowanie regionalne w ilości fosforu dostarczanego z obornikiem, gnojowicą, czy nawozami mineralnymi.
Dostępność fosforu glebowego jest determinowana przez dwie grupy czynników tj. formę chemiczną oraz mobilność pierwiastka. Fosfor absorbowany jest przez korzenie roślin w formie anionów H2PO4 – (lub HPO4 2- ), a następnie włączany w cykl metaboliczny.
Ruchliwość fosforu w glebie w porównaniu do innych składników mineralnych jest bardzo mała, gdyż związki P są silnie wiązane przez glebę.
Tempo uwalniania składnika do roztworu glebowego, który wcześniej uległ adsorpcji zależy od siły wiązania na powierzchni cząstek glebowych. Zawartość fosforu w roztworze glebowym jest kontrolowana przez dwie grupy procesów: adsorpcji-desorpcji oraz rozpuszczania-strącania
- Funkcje fizjologiczne i rola fosforu w roślinach
Funkcje fizjologiczne
Fosfor jest makroskładnikiem, który pełni w roślinie wiele funkcji. Pobierany jest przez korzenie roślin w formie jonów H2PO4 – , a w mniejszym stopniu HPO4 2- jony te dominują w roztworze glebowym jako produkt dysocjacji kwasu ortofosforowego w warunkach odczynu kwaśnego i lekko kwaśnego, dominującego w naszych glebach i rizosferze.
Stężenie fosforu w roztworze glebowym jest przeważnie znacznie mniejsze niż w komórkach roślinnych i dlatego pierwiastek ten jest pobierany aktywnie, wbrew gradientowi stężeń anionów w rizosferze i soku komórkowym, co wymaga nakładu energii. Fosfor nie jest pobierany równomiernie w ciągu całego okresu wegetacji. Maksimum pobrania fosforu jest osiągane przez roślinę wcześniej niż maksimum przyrostu suchej masy. Do zbóż przypada to na okres strzelania w źdźbło i kłoszenia się, natomiast dla okopowych w drugim i trzecim miesiącu wegetacji. Maksymalnego pobrania nie należy jednak utożsamiać z okresem krytycznym niedoboru fosforu odbijającym się najbardziej na wielkości plonu, który przypada na pierwsze tygodnie wzrostu roślin. Ważne jest więc umieszczenie nawozów fosforowych blisko rośliny, która ma początkowo słabo rozwinięty system korzeniowy. Pobieranie fosforu ułatwia obecność kationów NH4 + i Mg2+, natomiast jony NO3 – utrudniają jego pobieranie.
Zawartość fosforu w roślinie
Zawartość na ogół mieści się w granicach 0,1-0,5% i zależy od gatunku, fazy rozwojowej, warunków wzrostu rośliny i innych czynników. Na ogół części generatywne zawierają tego pierwiastka więcej (np. zawartość fosforu w ziarnie zbóż jest 4-6 krotnie większa niż w słomie). Duże ilości tego pierwiastka znajdują się w nasionach roślin oleistych i strączkowych. Spośród części wegetatywnych najwięcej fosforu jest w liściach, najmniej w łodygach i korzeniach.
Formy fosforu w roślinie i jego funkcje fizjologiczne
Fosfor znajduje się w roślinie w formie mineralnej i organicznej. Fosfor mineralny, występujący głównie jako ortofosforany, a w mniejszej ilości jako pirofosforany, stanowi układ buforujący odczyn soku komórkowego, zapobiegając większym zmianom pH. Jest on niezbędny do powstawania związków organicznych, z których najważniejsze to: estry, kwas fitynowy i jego sole, fosfolipidy, kwas dezoksyrybonukleinowy oraz koenzymy.
- estry – grupa fosforanowa ich łączy się z różnymi związkami organicznymi zawierającymi grupę OH. Stanowią one pośrednie produkty w procesach metabolicznych (np. rybulozodwufosforan jest bezpośrednim akceptorem CO2).
- ATP – adenozynotrójfosforan – zbudowany z adeniny, rybozy i trzech grup fosforanowych, które połączone są wiązaniami pirofosfoanowymi. Do ich powstania wykorzystywana jest energia pobierana podczas fotosyntezy, uwalniana w procesie oddychania oraz powstała w beztlenowym rozkładzie węglowodanów. Zmagazynowana w tych wiązaniach energia wykorzystywana jest w różnych endoergicznych procesach, takich jak czynne pobieranie jonów czy też synteza związków organicznych. Następuje to w wyniku fosforylacji.
- kwas fitynowy i jego sole – pełnią rolę materiału zapasowego i gromadzą się głównie w nasionach. Podczas kiełkowania fityna pod wpływem fitazy ulega hydrolizie, a uwolniony kwas fosforowy pokrywa potrzeby pokarmowe rośliny wobec fosforu w pierwszym etapie jej rozwoju. Jest też źródłem wapnia i magnezu.
- Fosfolipidy- lecytyna – zbudowana z reszt glicerolu, kwasów tłuszczowych, kwasu fosforowego i choliny. Fosfor w lecytynie występuje w połączeniach dwuestrowych, dzięki czemu ma właściwości hydrofobowe po stronie rodnika kwasów tłuszczowych i fydrofilowe w grupie fosforanowej. Jest ona podstawowym składnikiem błony komórkowej biorącym udział w przemieszczaniu składników pokarmowych, dwuestrowych.
- kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA) – występuje w jądrze komórkowym, chloroplastach i mitochondriach i jest nośnikiem informacji genetycznych
- kwas rybonukleinowy (RNA) pełni rolę w syntezie białek.
- koenzymy – np. fosforan dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADP) bierze udział w przenoszeniu wodoru ze związków utlenianych na związki redukowane w procesach biosyntezy
- Asortyment nawozów fosforowych
Surowcami do produkcji nawozów fosforowych są głównie apatyty i fosforyty. Apatyty są minerałami pierwotnymi, powstałymi na drodze krystalizacji magmy. Fosforyty są natomiast minerałami wtórnymi, które wykrystalizowały w morzach. Polska nie dysponuje wysokoprocentowymi apatytami ani fosforytami.
Podstawą produkcji nawozów fosforowych jest obecnie chemiczna przeróbka apatytów i fosforytów na drodze mokrej, z kwasem siarkowym.
Nawozy fosforowe można dzielić na grupy według technologii produkcji (wyprodukowane na drodze chemicznej, termicznej i mechanicznej) według zawartości fosforu (niskoprocentowe i wysokoprocentowe) lub według rozpuszczalności (rozpuszczalne w wodzie, w słabych kwasach i w mocnych kwasach). Nawozy fosforowe produkowane w Polsce dzieli się najczęściej na 2 grupy:
- superfosfaty zawierające fosfor łatwo przyswajalny
- mączki fosforytowe zawierające fosfor trudno przyswajalny
Superfosfaty pojedyncze (proste)
Superfosfat pojedynczy pylisty zawiera 7,9-8,3% P, tzn. 18-19% P2O5, w tym co najmniej 90% fosforu w formie rozpuszczalnego w wodzie dwuwodorofosforanu wapniowego Ca(H2PO4)2
Jest to nawóz bardzo mało higroskopijny i dlatego rozprowadzany jest w formie luźnej. Oprócz fosforu zawiera on wapń (20%), siarkę w formie gipsu i anhydrytu, niewielkie ilości magnezu oraz takie mikroelementy, jak żelazo, cynk, mangan, bor i molibden.
Superfosfat pojedynczy pylisty jest typowym nawozem przedsiewnym i powinien być dobrze wymieszany z glebą. Stosuje się go więc przed uprawkami przedsiewnymi, najlepiej jesienią, zarówno pod oziminy, jak i rośliny jare. Może być także stosowany na zapas, tzn. w dawkach odpowiednio zwiększonych raz na kilka lat. Nadaje się on również do nawożenia pogłównego na trwałych użytkach zielonych i na plantacjach kilku- i lub wieloletnich. W tym przypadku, w miarę możliwości, powinien być choć częściowo wymieszany z glebą za pomocą 9 brony. Największą efektywność superfosfatu otrzymuje się na glebach o odczynie obojętnym i lekko kwaśnym. Im gleba jest bardziej kwaśna, tym więcej fosforu uwstecznia się, przechodząc w nierozpuszczalne fosforany glinowe i żelazowe.
Superfosfaty potrójne granulowane
Superfosfat potrójny granulowany zawiera 20% P, a ilość fosforu w wolnym kwasie fosforowym nie przekracza 1,8%. Powinien on zawierać 90% granul, o średnicy 1-4 mm i przy takim składzie granulometrycznym masa 1 m3 wynosi 1,2 t. Rozpuszczalność superfosfatu potrójnego jest duża, większa niż superfosfatu pojedynczego granulowanego. Powyżej 93% fosforu w superfosfacie potrójnym rozpuszcza się w wodzie. Jest on więc łatwo przyswajalny dla roślin i daje zazwyczaj lepsze efekty niż superfosfat pojedynczy. Można go stosować na wszystkich glebach, jednakże gorsze działanie wykazuje na glebach bardzo kwaśnych (uwstecznianie). Jest on nawozem przedsiewnym i nadaje się pod wszystkie rośliny. Jest to nawóz mało „ruchliwy” w glebie i dlatego przy nierównomiernym wysiewie znacznie zmniejsza się wykorzystanie fosforu z tego nawozu.
Mączki fosforytowe
Mączka fosforytowa zawiera 29% P2O5 i znaczne ilości wapnia, czasem do 50%. Jest nawozem odkwaszającym glebę. Wartość nawozowa mączek fosforytowych zależy od stopnia twardości minerałów użytych do jej produkcji. Nadaje się więc na wszystkie gleby kwaśne, w pierwszej kolejności pod rośliny o długim okresie wegetacji. Mączka fosforytowa jest nawozem przedsiewnym, należy ją dobrze zmieszać z glebą, można też stosować jesienią pod pług. Nadaje się szczególnie do nawożenia na zapas.
- Ogólne zasady stosowania nawozów fosforowych
Procesy wytrącania lub okludowania rozpuszczonych nawozów fosforowych, zachodzą bardzo szybko i z tego powodu w roztworze glebowym bardzo mało jest fosforu, kilka a nawet kilkanaście razy mniej niż roślina potrzebuje pobrać w czasie wegetacji. W celu ograniczenia procesów uwsteczniania fosforu (strącanie lub adsorpcja) nawozy fosforowe rozpuszczalne w wodzie poddaje się granulacji. Zmniejsza się przez to powierzchnia zetknięcia nawozu z jonami i cząsteczkami powodującymi uwstecznianie.
Oprócz tego uzyskuje się w ten sposób duże punktowe stężenie jonów fosforanowych w glebie, co ułatwia odżywianie roślin w fosfor. W 10 wyniku zmiany równowagi stężeń między aktywną i ruchomą formą fosforu wywołanej pobraniem tego składnika przez rośliny dochodzi w glebie do desorpcji fosforu z fazy stałej do roztworu glebowego. Szybkość wytrącania lub adsorpcji fosforu z roztworu powoduje, że składnik ten w zasadzie nie przemieszcza się do głębszych warstw i do wód gruntowych
Wykorzystanie fosforu z nawozów jest w pierwszym roku bardzo małe i nie przekracza 20 – 25 %. Pozostałe ilości mogą być wykorzystywane przez rośliny w kolejnych latach. Bardzo mała ruchliwość fosforu w glebie, jak również fakt, że składnik ten w zasadzie nie jest pobierany luksusowo powoduje, że nawozy fosforowe są typowymi nawozami przedsiewnymi. Nawozy te stosuje się najczęściej jesienią przed orką siewną (pod oziminy) lub przed zimową (pod rośliny jare) razem z nawozami potasowymi.
- Wyliczenie dawek nawozów fosforowych
Głównymi źródłami fosforu, które należy uwzględnić przy ustalaniu dawek nawozów mineralnych są:
- glebowe zasoby przyswajalnych form tych składników określone poprzez wyznaczenie klasy zasobności
- nawozy organiczne
Zasobność gleby uwzględnia się w ustalaniu dawek nawozów za pomocą współczynników przeliczeniowych pobrania fosforu (wymagań pokarmowych) pozwalających określić wielkość dawki składnika nawozowego w zależności od klasy zasobności gleby.
Dawki fosforu metodą bilansową można ustalić przy zastosowaniu następującego wyliczenia:
DP = WN · b – 0 · r
gdzie:
DP – dawki czystego składnika P2O5 w kg/ha
WN – wymagania nawozowe roślin (P2O5) dla określonego plonu
b – współczynnik bilansowy charakteryzujący zasobność gleby w fosfor
O – ilość P2O5 w zastosowanej dawce nawozów organicznych
r – równoważnik fosforu w nawozach organicznych
Współczynniki przeliczeniowe (b) pobrania końcowego fosforu (wymagań pokarmowych) głównych grup roślin uprawnych na dawki składnika nawozowego w zależności od zasobności gleby
| Klasa zasobności | Rośliny na nasiona | Rośliny okopowe | Rośliny pastewne | Użytki zielone | ||
| Fosfor | ||||||
| Bardzo niska | 3,0 | 3,0 | 3,2 | 3,0 | ||
| Niska | 1,8 | 2,0 | 2,0 | 2,3 | ||
| Średnia | 1,0 | 1,2 | 1,2 | 1,5 | ||
| Wysoka | 0,6 | 0,6 | 0,6 | 1,0 | ||
| Bardzo wysoka | 0,4 | 0,5 | 0,5 | 0,0 | ||
Rośliny na nasiona: zboża, kukurydza, rzepak, strączkowe
- Algorytm obliczania dawek fosforu potasu pod rośliny uprawne
- Dawki fosforu na grunty orne według zaleceń nawozowych
Dawki fosforu na grunty orne [kg ·ha-1 ]
| Roślina uprawna | KPR | KAG |
Plon [t/ha] |
P2o5 | ||||
| Bn3 | N4 | Ś5 | W6 | BW7 | ||||
| Pszenica ozima | 1 | Ś | 6,7 | 80 | 65 | 45 | 30 | 15 |
| 2 | C | 6,4 | 80 | 65 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 5,1 | 70 | 55 | 40 | 25 | 13 | |
| 4,8,10 | Ś | 5,5 | 75 | 60 | 45 | 30 | 12 | |
| 5,9,11 | L | 4,2 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
| 3,5 | 45 | 35 | 25 | 15 | 8 | |||
| Pszenżyto ozime | 1 | Ś | 6,2 | 90 | 70 | 50 | 35 | 15 |
| 2 | C | 5,9 | 90 | 75 | 55 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 5,3 | 70 | 55 | 40 | 25 | 15 | |
| 4,8,10 | Ś | 5,5 | 90 | 70 | 50 | 35 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 4,6 | 80 | 60 | 45 | 30 | 12 | |
| 6 | BL | 3,5 | 60 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
|
Żyto
|
1 | Ś | 4,7 | 65 | 50 | 40 | 25 | 10 |
| 2 | C | 4,4 | 60 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
| 3 | Ś | 3,4 | 45 | 35 | 25 | 15 | 5 | |
| 4,8,10 | Ś | 4,5 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 4,1 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 6,12 | BL | 3,1 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
| Jęczmień ozimy | 1 | Ś | 6 | 75 | 60 | 45 | 30 | 12 |
| 2 | C | 5,5 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 5 | 75 | 60 | 45 | 30 | 13 | |
| 4,8,10 | Ś | 5,5 | 85 | 65 | 40 | 30 | 14 | |
| 5,9,11 | L | 4,4 | 65 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
|
Pszenica jara
|
1 | Ś | 6 | 85 | 65 | 45 | 30 | 12 |
| 2 | C | 5,7 | 85 | 70 | 50 | 30 | 12 | |
| 3 | Ś | 4,8 | 75 | 60 | 45 | 25 | 11 | |
| 4,8,10 | Ś | 5,2 | 85 | 65 | 45 | 30 | 12 | |
| 5,9,11 | L | 4 | 65 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| 3 | 45 | 35 | 25 | 15 | 10 | |||
KPR- kompleks przydatności rolniczej
AG- kategoria agronomiczna gleby (C-ciężkie , Ś- średnie , L-lekkie , BL- bardzo lekkie)
Bn- bardzo niska zasobność gleby
N- niska zasobność gleby
Ś- średnia zasobność gleby
W- wysoka zasobność gleby
Bw- bardzo wysoka zasobność gleby
| Roślina uprawna | KPR | KAG |
Plon [t/ha] |
P2o5 | ||||
| Bn3 | N4 | Ś5 | W6 | Bw7 | ||||
|
Pszenżyto jare
|
1 | Ś | 5 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 |
| 2 | C | 4,8 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| 3 | Ś | 4 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 3,8,10 | Ś | 4,3 | 65 | 50 | 40 | 25 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 3,9 | 65 | 50 | 40 | 25 | 10 | |
| 6 | BL | 3 | 50 | 35 | 25 | 15 | 10 | |
|
Jęczmień jary browarny
|
1 | Ś | 5,4 | 65 | 55 | 45 | 30 | 15 |
| 2 | C | 5 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 3,9 | 60 | 50 | 40 | 25 | 10 | |
| 3,8,10 | Ś | 4,5 | 70 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 4 | 55 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
|
Jęczmień jary pastewny
|
1 | Ś | 5,4 | 65 | 55 | 45 | 30 | 15 |
| 2 | C | 5 | 75 | 65 | 55 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 3,9 | 60 | 50 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 4,5 | 70 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 4 | 55 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
| Owies | 1 | Ś | 4,7 | 60 | 50 | 35 | 20 | 10 |
| 2 | C | 4,6 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 2,9 | 45 | 35 | 25 | 15 | 0 | |
| 4,8,10 | Ś | 4,2 | 60 | 50 | 40 | 25 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 3,7 | 60 | 50 | 40 | 25 | 10 | |
| 6,12 | BL | 2,8 | 55 | 45 | 30 | 20 | 10 | |
|
Mieszanka zbożowa
|
1 | Ś | 4,7 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 |
| 2 | C | 4,6 | 65 | 50 | 35 | 20 | 10 | |
| 3 | Ś | 2,9 | 35 | 25 | 20 | 10 | 0 | |
| 4,8,10 | Ś | 4,2 | 55 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 3,7 | 55 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
| 6,12 | BL | 2,8 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
|
Mieszanka zbożowo-strączkowa
|
1 | Ś | 4,7 | 55 | 45 | 35 | 25 | 10 |
| 2 | C | 4,6 | 65 | 50 | 35 | 20 | 10 | |
| 3 | Ś | 2,9 | 35 | 30 | 25 | 20 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 4,2 | 55 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 3,7 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
| 6,12 | BL | 2,8 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
|
Kukurydza na ziarno
|
1 | Ś | 6 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 |
| 2 | C | 5,7 | 70 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 4,8 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 5,2 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 4 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
| 3 | 40 | 30 | 20 | 10 | 0 | |||
|
Kukurydza na CCM
|
1 | Ś | 6,8 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 |
| 2 | C | 6,6 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 5,5 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 6 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 4,6 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
| 3,5 | 40 | 30 | 20 | 10 | 0 | |||
|
Rzepak
|
1 | Ś | 3,8 | 100 | 80 | 55 | 35 | 15 |
| 2 | C | 3,6 | 100 | 80 | 55 | 35 | 14 | |
| 3 | Ś | 3,4 | 100 | 80 | 55 | 35 | 14 | |
| 4,8,10 | Ś | 3,6 | 105 | 85 | 60 | 40 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 2,8 | 85 | 65 | 45 | 30 | 11 | |
|
Groch siewny , pieluszka
|
1 | Ś | 3,8 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 |
| 2 | C | 3,4 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 3 | Ś | 3,2 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 3,4 | 65 | 50 | 40 | 25 | 11 | |
| 5,9,11 | L | 2,8 | 55 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
| 6,12 | BL | 2,3 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
|
Bobik
|
1 | Ś | 4,2 | 95 | 80 | 55 | 35 | 20 |
| 2 | C | 4 | 95 | 75 | 55 | 35 | 50 | |
| 3 | Ś | 3,8 | 95 | 75 | 55 | 35 | 20 | |
| 4,8,10 | Ś | 4 | 100 | 80 | 60 | 40 | 17 | |
| 5,9,11 | L | 3,4 | 90 | 70 | 50 | 35 | 14 | |
|
Łubiny wąskolistny , biały , żółty
|
1 | S | 3,5 | 70 | 55 | 40 | 25 | 12 |
| 2 | C | 3,1 | 70 | 55 | 40 | 25 | 11 | |
| 3 | Ś | 2,9 | 65 | 50 | 40 | 25 | 11 | |
| 4,8,10 | Ś | 3,1 | 70 | 55 | 40 | 25 | 12 | |
| 5,9,11 | L | 2,5 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 6,12 | BL | 2 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
|
Len
|
1 | Ś | 7 | 45 | 40 | 25 | 12 | 10 |
| 2 | C | 6,5 | 50 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
| 3 | Ś | 5,2 | 40 | 30 | 25 | 15 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 5,8 | 45 | 35 | 25 | 15 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 4,5 | 35 | 30 | 20 | 15 | 0 | |
|
Ziemniak wczesny na odbiorniku 25t /ha
|
1 | Ś | 26 | 40 | 30 | 20 | 11 | 0 |
| 2 | C | 25 | 35 | 30 | 25 | 10 | 0 | |
| 3 | Ś | 24 | 35 | 30 | 20 | 10 | 0 | |
| 4,8,10 | Ś | 25 | 40 | 30 | 20 | 11 | 0 | |
| 5,9,11 | L | 18 | 30 | 25 | 15 | 8 | 0 | |
| 6,12 | BL | 15 | 25 | 20 | 15 | 7 | 0 | |
|
Koniczyna w 2 roku użytkowania
|
1 | Ś | 45 | 75 | 60 | 40 | 30 | 10 |
| 2 | C | 40 | 60 | 45 | 35 | 18 | 10 | |
| 3 | Ś | 31 | 50 | 40 | 30 | 16 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 35 | 60 | 45 | 35 | 19 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 25 | 45 | 35 | 25 | 14 | 10 | |
|
Lucerna z trawami w 2 i 3 roku użytkowania
|
1 | Ś | 50 | 100 | 80 | 60 | 35 | 17 |
| 2 | C | 44 | 80 | 65 | 45 | 30 | 12 | |
| 3 | Ś | 36 | 70 | 55 | 40 | 25 | 11 | |
| 4,8,10 | Ś | 40 | 80 | 65 | 50 | 30 | 14 | |
| 5,9,11 | L | 30 | 60 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
|
Koniczyna z trawami w 2 i 3 roku użytkowania |
1 | Ś | 48 | 90 | 75 | 55 | 35 | 15 |
| 2 | C | 42 | 70 | 60 | 40 | 25 | 11 | |
| 3 | Ś | 34 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 38 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 | |
| 5,9,11 | L | 28 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
|
Owies na zielono
|
1 | Ś | 40 | 65 | 55 | 40 | 25 | 11 |
| 2 | C | 38 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 3 | Ś | 30 | 50 | 40 | 30 | 17 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 33 | 50 | 40 | 30 | 17 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 24 | 40 | 35 | 25 | 13 | 10 | |
|
6,12
|
BL | 20 | 30 | 25 | 15 | 10 | 0 | |
|
Żyto na zielono
|
1 | Ś | 40 | 80 | 65 | 45 | 30 | 13 |
| 2 | C | 38 | 75 | 60 | 45 | 25 | 12 | |
| 3 | Ś | 30 | 60 | 50 | 35 | 20 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 33 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 24 | 50 | 40 | 30 | 15 | 10 | |
| 6,12 | BL | 20 | 40 | 30 | 20 | 10 | 0 | |
| Słonecznik | 1 | Ś | 40 | 70 | 60 | 45 | 30 | 12 |
| 2 | C | 38 | 70 | 55 | 40 | 25 | 11 | |
| 3 | Ś | 30 | 55 | 45 | 35 | 19 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 33 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 24 | 45 | 35 | 25 | 15 | 10 | |
| Kapusta pastewna | 1 | Ś | 65 | 70 | 65 | 55 | 45 | 25 |
| 2 | C | 59 | 60 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 3 | Ś | 51 | 55 | 40 | 30 | 20 | 8 | |
| 4,8,10 | Ś | 55 | 60 | 50 | 35 | 28 | 9 | |
| 5,9,11 | L | 45 | 50 | 40 | 30 | 18 | 10 | |
| 6,12 | BL | 40 | 50 | 40 | 30 | 17 | 10 | |
| Ziemniak późny-na oborniku 25t/ha | 1 | Ś | 35 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 |
| 2 | C | 32 | 55 | 45 | 30 | 20 | 10 | |
| 3 | Ś | 28 | 55 | 40 | 30 | 20 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 30 | 55 | 45 | 30 | 20 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 25 | 50 | 40 | 30 | 15 | 10 | |
| 6,12 | BL | 20 | 45 | 35 | 25 | 15 | 0 | |
| Kukurydza na silos | 1 | Ś | 56 | 85 | 70 | 50 | 30 | 15 |
| 2 | C | 50 | 80 | 65 | 45 | 30 | 15 | |
| 3 | Ś | 42 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 46 | 80 | 65 | 45 | 30 | 11 | |
| 5,9,11 | L | 36 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| Burak cukrowy na oborniku 25t /ha | 1 | Ś | 50 | 105 | 85 | 60 | 35 | 15 |
| 2 | C | 44 | 85 | 65 | 45 | 30 | 10 | |
| 3 | Ś | 36 | 75 | 60 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 40 | 85 | 70 | 50 | 30 | 11 | |
| 5,9,11 | L | 30 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| Burak pastewny na oborniku 25t /ha | 1 | Ś | 65 | 100 | 80 | 55 | 35 | 13 |
| 2 | C | 59 | 85 | 70 | 45 | 30 | 11 | |
| 3 | Ś | 51 | 75 | 60 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 55 | 85 | 70 | 45 | 30 | 11 | |
| 5,9,11 | L | 45 | 75 | 60 | 40 | 25 | 10 | |
| 6 | BL | 40 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
|
Trawy w uprawie polowej
|
1 | Ś | 50 | 100 | 80 | 55 | 35 | 15 |
| 2 | C | 44 | 80 | 65 | 45 | 25 | 12 | |
| 3 | Ś | 36 | 70 | 55 | 40 | 25 | 11 | |
| 4,8,10 | Ś | 40 | 80 | 65 | 45 | 30 | 13 | |
| 5,9,11 | L | 30 | 65 | 50 | 35 | 25 | 10 | |
| 6,12 | BL | 25 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
|
Lucerna w i i 2 roku użytkowania
|
1 | Ś | 50 | 100 | 80 | 55 | 35 | 14 |
| 2 | C | 44 | 75 | 60 | 45 | 25 | 10 | |
| 3 | Ś | 36 | 70 | 55 | 40 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | S | 40 | 80 | 65 | 45 | 30 | 11 | |
| 5,9,11 | L | 30 | 65 | 50 | 35 | 20 | 10 | |
|
Lucerna w 3 roku użytkowania
|
1 | Ś | 40 | 80 | 70 | 55 | 40 | 19 |
| 2 | C | 35 | 65 | 50 | 45 | 35 | 14 | |
| 3 | Ś | 29 | 55 | 45 | 40 | 30 | 13 | |
| 4,8,10 | Ś | 32 | 65 | 55 | 50 | 35 | 15 | |
| 5,9,11ś | L | 24 | 55 | 45 | 40 | 25 | 11 | |
| Mieszanka zbożowo strączkowa na zielono | 1 | Ś | 40 | 75 | 60 | 45 | 30 | 12 |
| 2 | C | 38 | 70 | 55 | 40 | 25 | 11 | |
| 3 | Ś | 30 | 55 | 45 | 35 | 19 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 33 | 60 | 45 | 35 | 20 | 10 | |
| 5,9,11 | L | 24 | 45 | 35 | 25 | 15 | 10 | |
| 6,12 | BL | 20 | 35 | 25 | 15 | 10 | 0 | |
| Mieszanki strączkowe na zielono | 1 | Ś | 40 | 80 | 65 | 45 | 30 | 14 |
| 2 | C | 38 | 75 | 60 | 45 | 30 | 12 | |
| 3 | Ś | 30 | 60 | 45 | 35 | 25 | 10 | |
| 4,8,10 | Ś | 33 | 65 | 50 | 40 | 25 | 11 | |
| 5,9,11 | L | 24 | 45 | 40 | 35 | 25 | 10 | |
| 6,12 | BL | 20 | 40 | 35 | 30 | 20 | 10 | |
| Tytoń typu Virginia | 1,2,3 | Ś,C | 3 | 260 | 190 | 130 | 60 | 20 |
| 4,5,6 | L , BL | 2,6 | 190 | 130 | 80 | 30 | – | |
| Tytoń typu Burley | 1,2,3 | Ś, C | 3 | 260 | 190 | 140 | 70 | 20 |
| 4,5,6 | L.BL | 2,5 | 190 | 140 | 100 | 30 | – | |
| Tytonie ciemne | 1,2,3 | Ś,C | 3,2 | 260 | 190 | 140 | 70 | 20 |
| 4,5,6 | L,BL | 2,5 | 190 | 140 | 100 | 30 | – | |